Opisy kościoła

Opisy kościoła

Korzystałam z opracowania:

Piotr Krasny Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Brzozdowcach [w:] Jan K. Ostrowski (red.) Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. Materiały do dziejów sztuki sakralnej,  tom 11, Wyd. Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 2003. s. 45-59.

Kościół w Brzozdowcach opisywany jest we wstępie (s. 9) jako najciekawszy dekoracyjnie, niestety zaznaczono zły stan malowideł. Całość poniższego opisu jest cytatem z w.w. książki. Ilustracja pochodzi z kserokopii broszurki nt. cudów, znajdującej się w moich zbiorach.

„Aneks I: Opis dawnego kościoła w Brzozdowcach z r. 1741

AALw., AV-2, s. 278-280.Visitatio ecclesiae parochialis brzozdovecensuis m(ense) aprilis anno 1741.

Kościół sub titulo Navitatis B(eatissimae) V(irginis) M(ariae) z drzewa jodłowego. Ks. Michał Mikoszewicz wziął go w dębowe pilastry, okożuchował ab extra, dał przedsiębitki i teraz 1740 nowo pobił i dzwonnicę także pobił.

Ma ołtarzów 3. Imo ołtarz wielki, w którym obraz dawny Matki Najśw. Piastującej Pana Jezusa, do którego wiele się ucieka ludzi. Na zasuwie Św. Wojciecha. Cyborium zamczyste. Mensa dębowa. Portatyl cały dobry. Na drzwiach pobocznych ołtarza namalowany z jednej strony Św. Hieronim, z drugiej strony Św. Maria Magdalena. Ten ołtarz wielki stanął 1725 kosztem wielmożnych IM. Wojciecha Niełowickiego i Petroneli Drągowskiej małżonków, skarbnikostwa winnickich, i krucyfiks na belce kościelnej cum ornamentis kosztował 1400 obłożone. Ołtarz św. Józefa i ołtarz św. Onufrego mają portatyle dobre. Na belce średniej krucyfiks i przy nim snycerskie osoby Matki Najśw. I Św. Jana, pod krzyżem, Św. Marii Magdaleny i aniołków 4 cum insigniis Męki Pańskiej, sporządzone totum tych kosztem, co i wielki ołtarz.

Podsiębitka w mniejszym chórze in arcum z tarcic, malowana niebiesko, w mniejszym chórze sufit malowany. W mniejszym chórze grób nowo wymurowany, drugi poprawiony i posadzka z ceglanych tafli, sporządzona kosztem ks. Michała Ignacego Mikoszowicza p(lebana) brzozdowieckiego. W większym chórze stolarska posadzka, dwa konfesjonały dębowe pod chórem, z ornamentami snycerskimi. Chór dębowy. Drzwi do kościoła dębowe, nowe dwoiste. Ornament około drzwi stolarski i snycerski [s. 279] dębowy, gdzie po bokach osoby snycerskie Św. Piotra i Św. Pawła, na fardachunku ornamentu dwa geniusze. To wszystko sporządzone kosztem J. Wielmożnych kolatorów, Franciszka Cetnera i Anny Tarłównej małżonków, wojewodów smoleńskich. Wiem, że to kosztowało więcej niż 1500 zł. Drzwi kościelne mają zamek nowy i kłódkę nową wielką gdańską, za którą złotych 8. Za zamek zł 40 dał swoich ks. Michał Mikoszowicz, pleban brzozdowiecki. Chrzcielnica po prawej stronie idąc do kościoła, zamczysta, kociołek na wodę chrzcielną cynowy, waza pro oleis sacris miseczka szklana, klucz wraz z kluczem do cyborium. Pozytyw stojący na ośm głosów. Ten sprawili i dali Ich Mośc. Marcin Aleksandrowicz i Helena Bachmińska małżonkowie, skarbnikowie winniccy, natenczas arendowni dzierżawcy Czyżyc. Kosztował ten pozytyw zł 900.

Krucyfiksów ołtarzowych 4, piąty mosiężny do chorych. Krucyfiksów do procesji 2, jeden dawny, drugi mniejszy. Chorągwi dwie małych dawnych. Lichtarzyków cynowych 10. Lichtarzy drewnianych, posrebrzanych par 4. Lichtarzy orzechowych malowanych par 3, chińskich lichtarzy par 2. Od cynowych aż do chińskich ks. Pleban sprawił. Item dawnych lichtarzy par 6. Wszystkich wraz lichtarzy par 19. Baldachim nowy grodeturowy żółty z kampanką srebrną. Ten dali W.I.Mośc. Marcin Aleksandrowicz i Helena z Bachmińskich małżonkowie, skarbnikowie winniccy roku 1726.

Poduszki dwie pod mszały. Kanon u wielkiego ołtarza 1. Kociołek na święconą wodę miedziany. Kociołek żelazny dla ognia. Te obydwa dał ks. Pleban. Żelazo do pieczenia opłatków. Forma do komunikantów i sitko. Dzwonków małych 3, czwarty u bursy do chorych. Trumna 1 i snycerski[ej] ręki 3 głowy trupie – tę i te ks. Pleban sprawił.

W chórze mniejszym obicie płócienne na kwiaty żółtego koloru wybijane dał JW.JM. pan Franciszek Cetner, wojewoda smoleński, r. 1726. Obrazów wielkich 3, to jest krucyfiks, Bolesnej Matki Najśw. [s. 280] i Św. Jana, na trzech blejtramach płótno pod olejno malowane szaro. Służą za zasłonę wielkiego ołtarza podczas wielkiego postu. Grób architekturowy, pod olejno malowany we trzy perspektywy, ma w sobie sztuk na blejtramach 12. Konserwuje się w komorze pod dzwonnicą na to zbudowanej i na insze drobiazgi, gdzie kolumny 4 z tarcic. To wszystko od obrazów wielkich zacząwszy i komórkę ks. Michał Mikoszowicz p(eban)  b(rzozdowiecki) własnym kosztem sprawił. Obrazów dawnych 5. Gradusów katafalkowych z jodłowych tarcic 3. Scabellum do ołtarza stolarskie 1. Latarni papierowych dla Wielkiego Piątku na procesję 4 i laski do nich z żelaznymi rurkami do świec. Jasełka i co należy do jasełek zacząwszy od gradusów. To wszystko sprawił swoim kosztem ks. Pleban brzozdowiecki.

Kruchta dębowa ma okien 2. Drzwi troje, dwie z zasuwami do trzecich kłódka dawna. Nad kruchtą izdebka dębowa, z której drzwi na chór do pozytywu. Od kruchty do dzwonnicy przyparty arcus. Dzwonnica na wzór wieży w wiązaniach dębowych, obita dębowymi tarcicami wkoło, od ziemi do wierzchu, zacząwszy od kruchty. Na wszystko łożył JM. Pan Franciszek Cetner, wojewoda smoleński. Rachowano kosztu więcej jak dwa tysiące. Na dzwonnicę schody dębowe kręcone dał ks. Pleban. Na dzwonnicy dzwonów jest 4, 3 dawne, a czwarty wielki, konsekrowany we Lwowie, dany roku 1739 od W. IM. Marcina Aleksandrowicza i Heleny Bachmińskiej małżonków, skarbnikostwa winnickich, dzierżawców arendownych Podniestrzan, cum attinestis JW. Michała Rzewuskiego, pisarza koronnego.

Cmentarz nowo oparkaniony i dzwonnica i kościół, 1740 nowo gontami pobity kosztem ks. Michała Ignacego Mikoszewicza, plebana brzozdowieckiego.”

„ANEKS II Opis nowego kościoła w Brzozdowcach z r. 1774,

AALw., AV-49, fasc. Brzozdowce, Ecclesia parochialis in oppido Brzozdowce visitata die 24 mensis augusti 1774to k. 24r-25r.

Opisanie kościoła nowego murowanego w Brzozdowcach.

Kościół na fundamentach z ciosowego kamienia, cały z cegły murowany, ab extra czerwono malowany, gzymsami adornowany. Dach na tym kościele nowy, na środku kopuła w kolumn ośm, gankiem z wazowami ozdobiona, blachą białą pobita, z krzyżem na wierzchu żelaznym. Facjata tego kościoła czerwono malowana, kolumnami i wazonami adornowana. W środku facjaty statua Najśw. Panny Bolesnej z kamienia wyrabiana, niżej nad babińcem ganek robraniką z kamienia obwiedziony, z wazonami kamiennymi. Wchód do kościoła przez babiniec, do którego drzwi pojedyncze dębowe na hakach żelaznych, z zamkiem, po bokach drzwi dwoje na zasuwach żelaznych z drzewa dębowego. Ten babiniec murowany, okno jedno okrągłe szkła ćwiartkowego w ołów oprawne mający. Z babińca wchód do kościoła, do którego drzwi dębowe na hakach i zawiasach, z zamkiem. Nad drzwiami chór murowany, na którym [k.24v] sztukateria z kamienia wyrabiana, kolumnami i kapitelami ozdobiona. Do chóru są dwa wejścia po lewej i po prawej stronie. Kościół ab intra  gipsowany nowo sztukaterią z kamienia i kapitelami na kolumnach wyrabianymi. Sklepienia gipsowane, posadzka kamienna na całym kościele. Okien ma dziewięć w ołów oprawnych, z kratami żelaznymi, z których dwie [sic] za wielkim ołtarzem, szkła białego i czerwonego. W tyle wielkiego ołtarza zakrystia, do której drzwi dębowe, na hakach i zawiasach, z zamkiem i skoblem. Ta zakrystia murowana, sklepiona i tynkowana, okien dwie szkła ćwiartkowego w ołów prawnych, posadzka kamienna. Z tej zakrystii drzwi na cmentarz dębowe, żelazem okute całe na hakach i zawiasach, z zamkiem. Mensy trzy murowane z gradusami kamiennymi, ad preasens razem z kościołem konsekrowane. Ołtarzy żadnych nie masz jeszcze. A cornu Evangelii wielkiego ołtarza, gdzie mensa teraz tylko, wejście do miejsca na ambonę [k. 25r] Ex opposito w murze przy filarze scrinium pro oleis sacris a dextris piscina murowana. Na cmentarz tego kościoła fundamenta dopiero złożone. Dzwonnica od przejazdu murowana, z wazonami po bokach i krzyżem na wierzchu.”