Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego (wg. starszych źródeł: Podwyższenia Świętego Krzyża). Od XV do XVII w. drewniany, w 1769 ukończono kościół murowany w stylu późnobarokowym. Jest on kopią kościoła w Hodowicy zbudowanego przez Bernarda Meretyna w latach 50. XVIII w. Nie jest wiadomo, kto był architektem kościoła. Wnętrze ozdobiono freskami iluzjonistycznymi pochodzącymi prawdop. z lat 20. XIX w. W kościele znajdowała się ambona w kształcie łodzi Kościoła ozdobiona figurami św. Piotra i Pawła (oprócz masztu zniszczona). Przed kościołem znajduje się brama-dzwonnica z ok. 1774 z trzema dzwonami (zabytkowy dzwon Wojciech, dwa pozostałe zabrane przez Niemców w 1943, repliki ufundowane przez rodzinę Tokarzów w 2001). W obrębie ogrodzenia misyjne krzyże żeliwne na kamiennych postumentach: jeden z 1858, drugi z 1879.
Kościół znajduje się przy głównej drodze, prowadzącej z Nowego Rozdołu. Jest ogrodzony, a elewacja odmalowana. Wewnątrz systematycznie prowadzone są prace remontowe. Nie zachowały się „wiekowe, piękne i wysokie lipy”; zostały wycięte na opał w czasie II wojny światowej. Na prawo od kościoła znajduje się cmentarz, na którym zachowały się jeszcze przedwojenne polskie nagrobki.
„Fundatorem kościoła łacińskiego w Brzozdowcach był Benedykt [wg innych źródeł: Mikołaj – przyp. EW] Benko, właściciel tejże majętności, w 1410 r. Odnośny akt fundacyjny brzmi jak następuje:
W imię Pana. Amen. Na wieczną pamięć Boga i Zbawiciela rodzaju ludzkiego Jezusa Chrystusa…My Benko, dziedzic dóbr Brzozdowce, wraz z synem naszym Stanisławem, dziedzicem majętności Żabokruki, wszystkim do wiadomości podajemy…, że zdrowym i rozważnym umysłem, na chwałę Boga i ku czci Narodzenia N. Maryi p., we wsi naszej Brzozdowce, za zezwoleniem Najprzewielebniejszego w Chrystusie Ojca i Pana Jakóba, z łaski Bożej biskupa halickiego* nowy kościół postawiliśmy. I aby chwała Boża w tym kościele nie ustawała, zapisujemy wieś Czyżyce (i inne dochody)…………..Działo się w Brzozdowcach w oktawę Narodzenia N. Maryi P. 1410r.
*bł. Jakób Strepa, zm. 1411r.
Następca tychże fundatorów, Jan ze Sieniawy, właściciel dóbr Brzozdowce i Wołków, zapis powyższy w roku 1497 sam potwierdził i Andrzejowi Boryszewskiemu, arcybiskupowi lwowskiemu, do zatwierdzenia przedłożył. Pierwotny ten kościół pod tytułem Narodzenia N. Maryi P., z drzewa brzostowego postawiony, stał w pobliżu dzisiejszego dworu. W roku zaś 1715, właściciele wsi Brzozdowce i kollatorowie, Franciszek i Anna z Tarłów Cetnerowie założyli, w okolicy gdzie dzisiejszy stoi kościół, miasteczko Annopol, które się później zlało z Brzozdowcami i swą nazwę straciło. Tu wystawiła następna kolatorka, Franciszka Rzewuska, żona Michała, właścicielka Poddniestrzan, dzisiejszy kościół Podwyższenia Św. Krzyża w r. 1769. Kościół ten piękny na wzgórku, jest murowany w stylu odrodzenia, pomieścić może do 1400 osób, i ma oprócz wielkiego ołtarza jeszcze dwa inne: po prawej stronie od wielkich drzwi św. Michała, po lewej Matki Boskiej Różańcowej. na zewnątrz jest ganek kryty blachą, na którego froncie, na ozdobnej w rzeźbione kwiaty płycie kamiennej, jest łaciński napis: Culpae non pietatis opus, A. D. M. CCLX. IX. (To znaczy po polsku: Dzieło winy, nie pobożności). Wiele ozdoby dodają kościołowi wiekowe, piękne i wysokie lipy, które kościół jakoby zielonym wieńcem otaczają.
Odpusty i nabożeństwa
Odbywają się tu dwa odpusty do roku: pierwszy 3-go Maja na Znalezienie Św. Krzyża, drugi 14 Września na Podwyższenie św. Krzyża, którą to uroczystość nazywają Rusini „Czesnaho Chresta”. Na obadwa te odpusty, a szczególnie na Podwyższenie św. Krzyża przychodzi wielka liczba pobożnego ludu obydwu porządków. Odpusty te są zatwierdzone dokumentem datowanym z Rzymu z 1766 r., ostatecznie zaś na wieczyste czasy zostały też odpusty zatwierdzone przez Leona XIII. dnia 16 Marca 1886r. Wskutek tego każden wierny, który przystąpi w te dwa święta t.j. na Znalezienie i Podwyższenie świętego Krzyża do św. Sakramentów w kościele brzozdowieckim łać. i pomodli się tamże na intencyą Ojca św. i za Kościół (mówiąc n.p. 5 pacierzy na tę intencyą) dostępuje zupełnego odpustu, który można za dusze zmarłych ofiarować. Corocznie przychodzi wtedy procesya z Komarna, żeby podziękować P. Jezusowi za rozmaite odebrane łaski cudowne. Patrząc na pobożność i bratnią zgodę wtedy Polaków i Rusinów, która tu wiekową uświęcona jest tradycją, niktby nie przypuścił, że gdzieindziej mogłoby być inaczej. Bo wywoływana tak namiętnie nienawiść nie przyniesie ani Polakom ani Rusinom korzyści, chyba ich wrogom.
Za staraniem ks. Proboszcza Motykiewicza, w r. 1878 w wigilią Znalezienia św. Krzyża, rozpoczęła się w Brzozdowcach trzydniowa missya, a w następnym roku t.j. 1879, w wigilią Podwyższenia św. Krzyża ośmiodniowa missya przez OO. Jezuitów. Obydwie te missye odbyły się z wielkim pożytkiem duchowym ludności obu porządków, która bardzo licznie na nie uczęszczała, tak iż na konkluzyi tej drugiej missyi liczono przeszło 10.000 ludności. Nabożeństwa w kościele brzozdowieckim w ostatnich latach bardzo wiele zyskało przez wystawienie z dobrowolnych składem w 1884 r. pięknego i melodyjnego organu o 14 rejestrach. Niech P. Bóg stokrotnie wynagrodzi hojne datki fundatorów!”
Historia parafii:
– Parafia ufundowana 16.09.1410.
– W 1707 Franciszek i Anna Cetnerowie ufundowali altarię. Parafia należała do dekanatu rohatyńskiego, a od 1787 do XX w. do dekanatu świrskiego.
– W 1717 parafia brzozdowiecka obejmowała miasteczka: Annopol i Wybranówkę oraz wsie: Borusów, Borynicze, Branice, Brzozdowce, Czyżyce, Drohowyże, Dziewiętniki, Jatwięgi, Juszkowce, Laszki Górne i Dolne, Malechów, Ostrów, Podhorce, Podniestrzany, Rudę, Stankowce i Turzanowce.
– Kościół zniszczony na pocz. XVIII w. prawdop. w wyniku wojny ze Szwedami, odbudowany staraniem Ks. Michała Mikoszowicza, przy pomocy kolatorów Franciszka i Anny Cetnerów.
– 16.05.1746 w domu Jadwigi Dolińskiej w Annopolu zauważono krwawe łzy na obrazie Chrystusa Ukrzyżowanego. Komisarz biskupi uznał cud i na mocy dekretu arcybiskupa lwowskiego Mikołaja Ignacego Wyżyckiego z 01.06.1747 uznano obraz za słynący łaskami i przeniesiono do kościoła. Spowodowało to rozwój sanktuarium pielgrzymkowego w Brzozdowcach z dorocznym odpustem 16 października.
– W 1761 Michał Józef Rzewuski zdecydował o budowie nowego, murowanego kościoła.
– W 1769 budowę ukończono, co potwierdza inskrypcja na fasadzie (Culpae non pietatis opus).
-W 1859 miał miejsce pożar plebanii, w którym spaliło się wiele aktów i dokumentów.
– W 1886 został wydany drukiem Opis cudów nakładem proboszcza ks. Joachima Motykiewicza.
– Od 1889 działało Bractwo Różańcowe.
– W 1900 wyłączono Branice, Dziewiętniki, Jatwięgi i Juszkowice oraz Wybranówkę a dodano Hranki Kuty.
– Od 1904 działało Bractwo Dzieciątka Jezus.
– W 1936 wyłączono z parafii Borusów i Czyżyce.
– W 1932 przeprowadzono remont kościoła.
– W maju 1943 Niemcy zarekwirowali 2 dzwony, pozostawiając zabytkowy dzwon Wojciech.
– 16.09.1945 proboszcz Michał Kaspruk odprawił ostatnią mszę i opuścił wraz z parafianami Brzozdowce, udając się do Kamienia Pomorskiego. Wywieziono również obraz Chrystusa Ukrzyżowanego, który dziś znajduje się w katedrze w Kamieniu Pomorskim.
– W 1949 kościół zamknięto i przeznaczono na kołchozowy skład materiałów chemicznych, co zniszczyło większość fresków.
– W 1992 kościół zwrócono miejscowej wspólnocie rzymskokatolickiej.
– 23.01.1993 biskup Marcjan Trofimiak dokonał poświęcenia kościoła.
– Od 1993 kościół i jego otoczenie remontowano (naprawiono dach, wstawiono okna, otynkowano zakrystię, zamontowano instalację elektryczną i ogrzewanie, położono posadzkę w prezbiterium, zbudowano ogrodzenie. Odrestaurowany wewnątrz i na zewnątrz nakładem finansowym m.in. Wspólnoty Polskiej.
– 17.09.1995 odbył się odpust Podwyższenia Krzyża Św. Podczas którego umieszczono w kościele kopię obrazu Chrystusa Ukrzyżowanego, ufundowaną przez ks. Infułata Olgierda Ostrokołowicza.
– W latach 2000-2002 konserwatorzy z Warszawy Danuta Komorowska i Andrzej Zalewski prowadzili prace konserwatorskie przy freskach.
– W 2001 wyremontowano bramę-dzwonnicę i umieszczono w niej 2 dzwony oraz wykonano inne prace remontowe.
Bibliografia: :
- KRASNY Piotr, WÓJCIK Marek, Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Brzozdowcach [w:] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie w dawnym województwie ruskim, t. XI, red. J.K.Ostrowski, Wyd. Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, Kraków 2003, s. 45-72.
- MROWIŃSKI W. Wiadomość o obrazie Jezusa Ukrzyżowanego cudami słynącego w kościele brzozdowieckim oraz opisanie cudów i łask tamże zdziałanych, nakładem ks. Motykiewicza Lwów 1886.
Brzozdowce 